Το γέλιο: Δοκίμιο για τη σημασία του κωμικού

Εγώ θέλησα να καθορίσω τις μεθόδους κατασκευής του αστείου, έψαξα συγχρόνως να βρω ποια είναι η πρόθεση της κοινωνίας όταν γελά. Γιατί είναι πολύ εκπληκτικό το γεγονός ότι γελάμε, και η μέθοδος εξήγησης για την οποία μίλησα παραπάνω δεν διασαφήνισε το μικρό αυτό μυστήριο. Δεν καταλαβαίνω, λόγου χάρη, γιατί η «δυσαρμονία» ως δυσαρμονία θα προκαλέσει σ’ αυτούς που τη βλέπουν μια ειδική εκδήλωση όπως το γέλιο, ενώ τόσες άλλες ιδιότητες, προτερήματα ή μειονεκτήματα, αφήνουν απαθείς τους μυώνες του προσώπου του θεατή τους.
Μένει λοιπόν να ψάξουμε να βρούμε ποια είναι η ειδική αιτία δυσαρμονίας που δίνει κωμικό αποτέλεσμα· και δεν την έχουμε βρει πραγματικά, παρά μόνο αν μπορούμε να εξηγήσουμε μ' αυτή γιατί σε παρόμοιες περιπτώσεις η κοινωνία αισθάνεται υποχρεωμένη να εκδηλωθεί. Χρειάζεται να υπάρχει μέσα στην αιτία του κωμικού κάτι το ελαφρώς προσβλητικό (και μάλιστα το ιδιαίτερα προσβλητικό) για την κοινωνική ζωή, αφού η κοινωνία απαντά σ' αυτό με μια χειρονομία που μοιάζει πολύ με αμυντική δράση, με μια χειρονομία που προκαλεί ελαφρώς το φόβο. Ακριβώς αυτά, όλα αυτά, θέλησα να εξηγήσω. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Bergson, Henri, 1859-1941. Το γέλιο : Δοκίμιο για τη σημασία του κωμικού / Ανρί Μπεργκσόν · μετάφραση Βασίλης Τομανάς. - Αθήνα : Εξάντας, 1998. (Νήματα)
Γλώσσα πρωτοτύπου: γαλλικά
Τίτλος πρωτοτύπου: Le rire
Περιέχει βιβλιογραφία